Memy internetowe (memes, ang.) to jedna ze współczesnych i bardzo popularnych form twórczości internetowej. Te obrazkowe dzieła pojawiają się w sieci komentując bieżące, ważne wydarzenia polityczne, społeczne, kulturalne, sportowe.
Memy mają formę fotografii, grafiki lub krótkich filmików do których dodawany jest słowny, bądź rysunkowy komentarz lub inna modyfikacja. Celem wprowadzonych zmian jest nadanie nowego znaczenia i przekazu, rozbawienie odbiorcy lub wyrażenie ironicznej opinii na temat związany z otaczającą rzeczywistością.
Twórca mema wprowadzając zmiany ingeruje w istniejące już treści innego autora.
Czy korzystanie z cudzej twórczości będzie miało konsekwencje w przypadku memów?
Czy publikując memy musimy mieć zgodę osób znajdujących się na zdjęciach?
Czy prawo daje ramy do legalnego tworzenia memów i nadąża za rozwojem “memowej” komunikacji?
Mem jako utwór zależny
Utwór zależny według art. 2 pr. aut. to opracowanie cudzego utworu, w szczególności tłumaczenie, przeróbka, adaptacja. Nawiązanie do cudzego dzieła musi być wyraźne, a twórca mema powinien uzyskać zgodę autora na korzystanie i rozporządzanie utworem, który został wykorzystany (art.2 ust.2 pr. aut.). To nie jedyny wymóg. Twórca mema powinien również wymienić autora i tytuł utworu pierwotnego na każdym egzemplarzu swojego opracowania. Te warunki rzadko są jednak spełnione. Oznacza to, że większość memów powstała z naruszeniem praw autorskich twórcy utworów na kanwie którego powstał. Wiąże się to również z rozmyciem odpowiedzialności oraz prawdą, że zidentyfikowanie autora obrazka jest w zasadzie niewykonalne.
Mem jako parodia
Zgodnie z art 291 pr. aut. dozwolony jest użytek z istniejącego utworu na potrzeby parodii, pastiszu lub karykatury, w zakresie uzasadnionym prawami tych gatunków twórczości. Ten przepis można stosować również w strefie cyfrowej, a więc twórczości memów. Memy mają przecież w większości przypadków formę parodii, a ten przepis powinien być stosowany w kontekście fenomenu jakim są memy. Powyższy przepis traktujący o prawie cytatu zobowiązuje twórcę mema do podania źródła, imienia i nazwiska autora utworu.
Mem jako wizerunek osoby
Tworząc memy, które zawierają wizerunek konkretnej osoby oprócz sprawdzenia ewentualnego naruszenia cudzych praw autorskich należy sprawdzić czy publikacja nie naruszy prawa do wizerunku osoby trzeciej.
Wizerunek to charakterystyczny zespół cech fizycznych człowieka pozwalających na jego identyfikację i odróżnienie od innych osób. Rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przestawianej (art. 81 ust.1 pr. aut.), gdyż jest jej dobrem osobistym.
Zasada to nie ma zastosowania w dwóch wyjątkach. Zezwolenia nie wymaga rozpowszechnianie wizerunku:
1. osoby powszechnie znanej, jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych;
2. osoby stanowiącej jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza.
Oba wyjątki podlegają jednak pewnym ograniczeniom. Jest nim przedstawienie wizerunku osoby np. w obraźliwym czy wykraczającym poza granice dobrego smaku kontekście.
Mem z konsekwencjami
Twórca mema, który narusza autorskie prawa osobiste oraz autorskie prawa majątkowe twórcy.
Wśród roszczeń twórcy może obejmować m.in. żądanie zaniechania naruszeń, usunięcia skutków naruszenia, a także zapłaty zadośćuczynienia za krzywdę lub odszkodowania za poniesioną szkodę.
Naruszyciel naraża się także na odpowiedzialność karną za popełnienie przestępstwa przywłaszczenia autorstwa, bezprawnego rozpowszechniania lub bezprawnego utrwalania i zwielokrotniania (art. 115-117 Ustawy).
Z kolei, osoba, której wizerunek został zagrożony może zgodnie żądać od naruszyciela zaniechania tego działania. W przypadku gdy dobra te zostały już naruszone może żądać usunięcia skutków naruszenia, co przeważnie przybiera formę publicznych przeprosin o określonej treści i formie. Jeżeli osoba taka wskutek naruszenia dóbr osobistych poniosła szkodę majątkową może żądać jej naprawienia poprzez zapłatę odszkodowania. Ponadto, jeżeli doznała ona krzywdy w postaci negatywnych odczuć psychicznych, może żądać zapłaty odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany przez nią cel społeczny.
Źródła:
https://www.legalnakultura.pl/pl/prawo-w-kulturze/prawo-w-praktyce/news/2943,czy-memy-podlegaja-prawu-autorskiemu
http://wpwi.pl/opinie/memy-a-prawo-autorskie/
https://www.snaphub.pl/memy-legalne-czy-nie-co-warto-o-nich-wiedziec/120086
Foto:
Cookie the Pom_Unsplash
