30 czerwca obchodziliśmy 19. rocznicę uchwalenia w Polsce ustawy – Prawo własności przemysłowej – najważniejszego, obok ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, aktu prawnego regulującego kwestie związane z własnością intelektualną. Prawo własności przemysłowej, choć nie może poszczycić się tradycją sięgającą starożytności, jak na przykład prawo cywilne czy karne, ma jednak swoją własną, kilkusetletnią historię.
Chociaż współczesne prawo własności przemysłowej chroni nie tylko:
-
wynalazki
-
wzory użytkowe
-
wzory przemysłowe
-
znaki towarowe
-
oznaczenia geograficzne
-
topografie układów scalonych
nie ulega wątpliwości, że ewoluowało ono do obecnej formy z przywilejów patentowych na wynalazki, przekształconych później w ustawodawstwo krajowe.
Pierwszy Akt prawny
Uznaje się, że pierwszy akt prawny obejmujący problematykę patentową powstał w 1474 r. w Wenecji. Do państw-pionierów w kwestii ustawowej ochrony wynalazków należą Stany Zjednoczone Ameryki (1787 r.), Francja (1791 r.) i Anglia (1624 r.). Stosunkowo wcześnie przepisy w tym zakresie wprowadzono w porządkach prawnych Niemiec (1877 r.) oraz Turcji (1879 r.). Z kolei za pierwszą kodyfikację w zakresie wzorów przemysłowych uznaje się rozporządzenie władz miejskich Lyonu z 1711 r., w którym ochroną objęto wzory zdobnicze powstałe w przemyśle włókienniczym. Podobne akty przyjęto w XVIII w. również we Włoszech i Anglii.
Niemal równolegle z regulacjami krajowymi powstawały także akty międzynarodowe.
Wspomnieć trzeba o Konwencji paryskiej o ochronie własności przemysłowej z 1883 r., która jest pierwszym w historii, a jednocześnie jednym z najważniejszych obowiązujących obecnie międzynarodowych multilateralnych aktów prawnych regulujących kwestie własności przemysłowej. Wiek XIX słynął z wielu kluczowych dla postępu gospodarczego wynalazków, takich jak stetoskop (1816 r.), maszyna do szycia (1830 r.) czy lampa naftowa (1853 r.), jednakże bez skutecznych przepisów prawa międzynarodowego utrudniona była ochrona nowatorskich rozwiązań. Podjęcie kroków w celu ustanowienia międzynarodowych przepisów prawa własności przemysłowej było konieczne ze względu na rozwój technologii o globalnym charakterze oraz wymianę handlową coraz częściej przekraczającą granice państw.
Potrzeba ochrony własności przemysłowej
Problem braku regulacji międzynarodowych w zakresie prawa własności przemysłowej został zauważony po raz pierwszy w 1873 r. w Wiedniu w związku z odbywającą się tam Wystawą Światową, gdy część wystawców zagranicznych wstrzymała swój udział w wydarzeniu ze względu na obawy co do niewłaściwej ochrony prawnej prezentowanych wynalazków.
Doprowadziło to ostatecznie do zorganizowania w 1873 r. kongresu patentowego w Wiedniu, a w 1878 r. – w Paryżu. Podnoszone w ich trakcie postulaty ujednolicenia prawa własności przemysłowej zostały uwzględnione w przygotowanym we Francji projekcie utworzenia związku państw w celu ochrony własności przemysłowej. Projekt ten został zatwierdzony w 1880 r. podczas Międzynarodowej Konferencji w Paryżu i stał się podstawą Konwencji paryskiej, przyjętej i podpisanej ostatecznie w 1883 r. przez 11 państw.
Dało to początek międzynarodowemu Związkowi Ochrony Własności Przemysłowej (Związkowi Paryskiemu) – zrzeszającemu dzisiaj aż 177 państw. Przepisy Konwencji były rewidowane kilkukrotnie, przy czym największe znaczenie miały zmiany wprowadzone Aktem sztokholmskim z 1967 r. Polska jest stroną Konwencji od 1919 r., natomiast ratyfikacja aktu sztokholmskiego odbyła się w 1974 r.
Konwencja paryska objęła swoim zakresem także problematykę znaków towarowych, chociaż pełne regulacje krajowe w tym zakresie pojawiły się niewiele wcześniej, w drugiej połowie XIX w.
Początki ochrony znaków towarowych
Historia znaków towarowych sięga wprawdzie samych początków działalności handlowej człowieka, a już w X w. pojawiły się w Europie „znaki kupieckie” i szczątkowe przepisy dotyczące oznaczeń produktów, nie miały one jednak takiego zakresu ani oddziaływania, jak ustawy tworzone w XIX wieku i później.
Przykładowo, w 1266 r. w Anglii pod panowaniem Henryka III wydany został akt dotyczący cen urzędowych chleba i piwa (Assize of Bread and Ale), który nakładał na piekarzy obowiązek oznaczania wytwarzanego przez nich chleba.
Pierwszy wyczerpujący system ochrony znaków towarowych został wprowadzony we Francji ustawą z 23 czerwca 1857 r. o produkcji i oznaczeniach towarów. Śladem Francji regulację w tym zakresie wprowadziły jeszcze w XIX w. Niemcy (1874 r.) i Stany Zjednoczone (1881 r.).
Współczesne prawo własności przemysłowej w Polsce ma swój początek w 1918 r. Dekretem tymczasowym z 13 grudnia 1918 r. Józef Piłsudski jako Naczelnik Państwa ustanowił działający przy Ministerstwie Przemysłu i Handlu Urząd Patentowy. Był to jeden z pierwszych polskich aktów prawnych po odzyskaniu niepodległości, co świadczy niezbicie o znaczeniu ochrony praw własności przemysłowej dla dobrobytu państwa.
Kilka miesięcy później wydano dekrety:
- o patentach na wynalazki
- o ochronie wzorów rysunkowych i modeli
- o ochronie znaków towarowych,
które utworzyły całościowy system ochrony praw własności przemysłowej w Polsce.
Kolejny etap w historii prawodawstwa własności intelektualnej
Wraz ze zmianami sytuacji gospodarczej i politycznej, również na arenie międzynarodowej, sukcesywnie nowelizowano przepisy i uchwalano nowe akty prawne, do których należą m.in. obowiązujące dzisiaj: ustawa – Prawo własności przemysłowej (2000) i ustawa o rzecznikach patentowych (2001).
Nie można zapominać także o wpływie, jaki na prawo własności przemysłowej w Europie ma ciągle ewoluujące prawodawstwo unijne. Duże zmiany czekają także polski porządek prawny – trwają właśnie prace nad ustawą nowelizującą m.in. kodeks postępowania cywilnego, której celem jest ustanowienie odrębnej procedury w sprawach własności intelektualnej i sądów wyspecjalizowanych w tym zakresie.
W niedalekiej przyszłości rozpoczniemy zatem kolejny etap historii prawa własności przemysłowej w Polsce.
